Macica: budowa, funkcje, choroby
Macica jest jednym z wewnętrznych narządów żeńskiego układu rozrodczego i pełni najważniejszą rolę w rozmnażaniu człowieka. Jest połączona z pochwą oraz z jajowodami. Macica jest, w porównaniu z innymi narządami, niewielkim organem, ale i takim, który ma zdolność wielokrotnego zwiększenia swojej objętości, aby rosnący płód mógł się swobodnie rozwijać. Poznaj budowę macicy i jej funkcje i dowiedz się, jakie istnieją choroby macicy.
Spis treści
Macica (łac. uterus) kształtem przypomina gruszkę lub, jak opisują to niektórzy, widzianą od przodu głowę byka. Gdyby spojrzeć na macicę z boku, można by zauważyć, że przednia część macicy jest spłaszczona, natomiast tylna lekko wypukła. Jak duża jest macica?
Zazwyczaj macica ma ok. 7 centymetrów długości i 4 centymetrów szerokości. Jej grubość to 2,5 centymetra, choć może się nieco różnić w zależności od wagi kobiety. Prawidłowo zbudowana i rozwinięta macica waży ok. 50-60 g. Podczas ciąży macica wielokrotnie zwiększa swoją objętość. Jej standardowa objętość wynosi zaledwie kilka mililitrów, ale w dziewiątym miesiącu ciąży może wzrosnąć nawet do 5 litrów.
Macica: budowa
Macica jest położona pośrodku jamy miednicy mniejszej między odbytem i pęcherzem moczowym.
W macicy wyróżnia się dwie powierzchnie i dwa brzegi. Powierzchnia przednia jest spłaszczona i nosi nazwę powierzchni pęcherzowej, natomiast wypukła powierzchnia tylna stanowi powierzchnię jelitową. Obie powierzchnie schodzą się w brzegu prawym i lewym.
Od dołu macica połączona jest z pochwą, w górnej jej części znajdują się ujścia jajowodów, za pomocą których połączona jest z jajnikami.
Macica otoczona jest przez tak zwane omacicze, czyli błonę surowiczą będącą częścią otrzewnej. Podtrzymują zaś macicę więzadła i tkanki włókniste.
W ciąży dno macicy zmienia swoje położenie, unosząc się w stronę mostka, pod koniec jednak opada na wysokość pępka.
Anatomicznie macica zbudowana jest z czterech odcinków. Są to:
- Szyjka macicy, zbudowana głównie z elastycznej tkanki łącznej. Śluzówka kanału szyjki produkuje zasadową wydzielinę, ułatwiającą penetrację plemników. W ciężarnej macicy szyjka działa jako zwieracz zamykający jamę macicy.
- Cieśń macicy to kilkumilimetrowa część kanału szyjki, poniżej ujścia wewnętrznego.
- Trzon macicy (w obrębie którego znajduje się jama macicy), zbudowany jest głównie z mięśni gładkich. Jego wewnętrzne ściany wyścieła błona śluzowa jamy macicy (endometrium), niezbędna dla zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej. W obrębie jamy macicy dojrzewa zarodek, w późniejszym okresie ciąży płód.
- Dno macicy - jest najdalej położoną częścią trzonu macicy. Dno macicy łączy się z częściami macicznymi jajowodów.
Macica: nieprawidłowa budowa
Prawidłowo zbudowana i zlokalizowana macica posiada trzon skierowany lekko do przodu względem kości miednicy (tzw. przodozgięcie). Szacuje się jednak, że u ok. 20% kobiet trzon macicy skierowany jest do tyłu. To tzw. tyłozgięcie macicy, które do niedawna było uznawane za zmianę patologiczną. Obecnie takie ukształtowanie macicy uznaje się za mieszczące się w normie. Tyłozgięcie macicy może utrudniać zapłodnienie lub być przyczyną bolesnego współżycia. Jednak dla przebiegu ciąży tyłozgięcie nie ma znaczenia, ponieważ rozrastając się macica znajduje dogodne dla siebie miejsce, a kąt położenia zazwyczaj samoistnie zmienia się.
Macica rozwija się podczas życia płodowego dziewczynki. W tym okresie mogą też powstać rozmaite wady w jej budowie.Częstość występowania wad budowy macicy szacuje się na 3-4%. Wzrasta ona do 5-10% u kobiet z poronieniami nawracającymi i do 25% u kobiet z późnymi poronieniami i porodami przedwczesnymi.
Wady wrodzone macicy klasyfikuje się według grup:
Grupa I – wrodzony brak lub dysgenezja szyjki macicy. Jedynym sposobem na posiadanie dziecka dla kobiet obarczonych tą wadą jest zastosowanie procedury zapłodnienia pozaustrojowego in vitro.
Grupa II – macica jednorożna (ok. 10% wad). Wada powstaje w wyniku zahamowania rozwoju jednego z przepływów Mullera. Najczęściej obserwuje się także pojedynczy jajowód, ponieważ drugi, tak jak część macicy, nie rozwinął się. W części przypadków występuje druga część macicy, ale w szczątkowym stadium rozwoju (tzw. róg szczątkowy).
Grupa III – macica podwójna (ok. 8% wad). Powstaje w przypadku braku fuzji przewodów Mullera. Jej skutkiem jest rozdwojenie trzonu i szyjki macicy, a niekiedy również pochwy. U kobiet z ta wadą nie występują zwykle żadne symptomy mogące zwrócić uwagę na nieprawidłowości. Macica podwójna sprzyja poronieniom lub nieprawidłowego ułożenia płodu oraz tzw. poronieniom przedwczesnym (ok.2 %). Kobieta, u której stwierdzono podwójną macicę, może nie mieć żadnych problemów z zajściem i donoszeniem ciąży (ok. 20%).
Grupa IV – macica dwurożna. Powstaje przy niepełnej fuzji przewodów Mullera. Charakteryzuje ją obecność jednej szyjki i jednego trzonu macicy z wyraźnymi rogami. Stanowi ok. 30% wszystkich wad macicy. Szansa na poród w planowanym czasie jest większa niż 60%, ale niektórzy lekarze uważają, że możliwość donoszenia ciąży przez kobiety z tą wadą jest mniejsza.
Grupa V – macica przegrodzona, będąca skutkiem zaburzeń resorpcji przegrody pomiędzy przewodami Mullera. Przegroda może rozdzielać całą macicę, co pogarsza rokowanie dotyczące możliwości zajścia w ciążę oraz jej donoszenia. W diagnostyce tej wady największe znaczenie ma trójwymiarowa ultrasonografia przezpochwowa i histeroskopia diagnostyczna. Wadę tę można usunąć poprzez wykonanie histeroskopii operacyjnej. Po usunięciu przegrody w macicy odsetek poronień spada z 88% do 14%, a odsetek kobiet rodzących w terminie wzrasta z 3% do 80%.
Grupa VI – macica łukowata. Jest uważana za odmianę prawidłowej jamy macicy i nie wiąże się z podwyższonym ryzykiem poronienia i przedwczesnego porodu.
Macica: funkcje
Najbliżej ujścia dróg rodnych znajduje się szyjka macicy, stanowiąca kanał łączący pochwę z jamą macicy. Szyjka macicy pełni istotną rolę w procesie zapłodnienia oraz w ciąży. Tą właśnie drogą plemniki przedostają się z pochwy w głąb dróg rodnych i tu decyduje się ich los.
W zależności od fazy cyklu miesięcznego, wytwarzana przez śluzówkę szyjki macicy zasadowa wydzielina stanowi albo naturalną zaporę dla plemników, albo też dogodne środowisko sprzyjające szybszemu ich przemieszczaniu się. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, w ciąży szyjka macicy zamyka się, aby chronić płód przed czynnikami zewnętrznymi.
Za szyjką macicy znajduje się cieśń macicy, kilkumilimetrowe przewężenie, oddzielające szyjkę od trzonu macicy. Trzon jest największą częścią macicy.
W jego obrębie wyróżnia się jamę macicy, czyli istotne miejsce dla procesu zapłodnienia, a następnie rozwoju płodu. To właśnie w błonie śluzowej jamy macicy zagnieżdża się zapłodniona komórka jajowa (proces implementacji).
Następnie zaś z błony śluzowej jamy oraz tak zwanej kosmówki powstaje łożysko, czyli miejsce w którym rozwija się płód i które zaopatruje dziecko w tlen i składniki odżywcze. Przez łożysko odprowadzane są także produkty przemiany materii.
Trzon macicy zbudowany jest z mięśni gładkich. Ich skurcze w końcowej fazie ciąży umożliwiają wydanie dziecka na świat. Najgłębiej zlokalizowaną częścią macicy jest jej dno. Jego położenie pomaga określić wiek płodu.
Macica: choroby
Podobnie, jak wszystkie narządy naszego ciała macica jest też narażona na wiele schorzeń. Żadnego z nich lepiej nie lekceważyć, ponieważ mogą być przyczyną niepłodności, a czasem także zagrażać życiu.
Polipy macicy to przerośnięte części błony śluzowej, które mogą się rozwijać w różnych częściach naszego ciała np. w macicy, ale także w nosie, uchu, przełyku czy krtani. Ryzyko rozwinięcia się polipów macicy jest wyższe przy zaburzeniach hormonalnych, a zwłaszcza przy wysokim poziomie estrogenów.
Polipy nie wywołują charakterystycznych czy wyraźnych dolegliwości. Ale, gdy urosną do znacznych rozmiarów, są przyczyną nieprawidłowego krwawienia w trakcie cyklu miesiączkowego i podczas stosunku. Mogą też być przyczyna przedłużających się miesiączek.
Polipy mogą utrudniać zajście w ciążę lub być przyczyną poronienia. Leczy się je terapią hormonalną, albo przez wykonanie zabiegu wyłyżeczkowania. Coraz częściej do usuwania polipów używa się historeskopu, czyli wziernika zakończonego kamerą, która pozwala dostrzec nawet bardzo małe polipy i usunąć je. Następnie oddaje się je do badania histopatologicznego, aby ocenić czy zawierają komórki nowotworowe. Gdyby tak było, konieczne może być usunięcie macicy.
Mięśniaki macicy są zaliczane do najczęściej występujących łagodnych guzów narządu rodnego kobiet. Szacuje się, że ma je ok. 40% kobiet między 35. a 55. rokiem życia.
Wiele pań nie wie, że ma mięśniaki, bo często nie dają one żadnych objawów. Dolegliwości pojawiają się, gdy guzy rozrosną się i powodują przedłużające się i obfite krwawienia miesiączkowe albo ból.
Mięśniaki wykrywa się podczas badania ginekologicznego, USG domacicznego, tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego lub podczas histeroskopii, czyli wziernikowania jamy macicy.
Mięśniaki są zbudowane z mięśni gładkich, takich samych jak ściana macicy. Powstają kiedy komórki mięśniowe nadmiernie się namnażają w jednym obszarze narządu i tworzą tam guz, czyli mięśniak. Zwykle jest to kulisty twór umiejscowiony w obrębie macicy.
W zależności od miejsca, w którym powstały wyróżnia się mięśniaki:
- podśluzówkowe - wypuklają się do jamy macicy
- podsurowicówkowe - są pod błoną okrywającą macicę od zewnątrz
- śródścienne - znajdują się wewnątrz ściany macicy
- uszypułowane - są ruchome, jak guzik na nóżce i mogą sugerować guzy jajników
O obecności mięśniaków mogą świadczyć:
- obfite miesiączki
- bóle w podbrzuszu lub w okolicy krzyża
- upławy
- bolesność w czasie współżycia płciowego
- uczucie wypełnienia lub ciężkości w podbrzuszu, powiększenie się obwodu brzucha
- częste oddawanie moczu
- uporczywe zaparcia
- gorączka z towarzyszącymi bólami brzucha
- silne skurcze
- anemia
- krwawienia między miesiączkami
- trudności z zajściem w ciążę
Decyzję o rozpoczęciu leczenia podejmuje lekarz, który bierze pod uwagę wielkość i liczbę guzów, ich umiejscowienie, tempo wzrostu, objawy i dolegliwości pacjentki, jej wiek, plany prokreacyjne oraz oczekiwania i preferencje.
Małe zmiany, które nie dają żadnych dolegliwości poddaje się tylko obserwacji. Konieczne jest wtedy wykonywanie USG dopochwowego co pół roku.
Leczenie jest konieczne, gdy mięśniaki mają duże rozmiary, są przyczyną obfitych krwawień, które prowadzą do anemii oraz wtedy, gdy sprawiają ból. Szybka interwencja medyczna jest niezbędna także wtedy, gdy szybko rozrastają się. Wtedy bowiem zachodzi podejrzenie, że mięśniak przerodził się w mięsaka, czyli guz o złośliwym charakterze. Statystyki medyczne donoszą, że dzieje się tak mniej niż 1 raz na 100 mięśniaków.
Zapalenie błony śluzowej macicy (zapalenie śluzówki macicy, zapalenie endometrium)
Zapalenie śluzówki macicy najczęściej jest skutkiem nieprawidłowo wykonanego łyżeczkowania lub powikłaniem po porodzie. To efekt przeniesienia bakterii z pochwy do macicy. Zapalenie objawia się plamieniem, krwawieniami i bólem w podbrzuszu. Czasem pojawia się podwyższona temperatura. Nieleczone zapalenie endometrium grozi powstaniem zrostów, które mogą skończyć się niepłodnością.
Zapalenie szyjki macicy to częsta przypadłość. Według szacunkowych danych dotyka ona ok. 50% kobiet. Przyczyną jest najczęściej infekcja. Choroba ma dwie odmiany: ostrą i przewlekłą.
Ostre zapalenie szyjki macicy jest zwykle powodowana chorobami przenoszonymi drogą płciową, czyli na przykład chlamydiozą, rzeżączką, opryszczką narządów płciowych czy wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Może mieć związek z alergią np. na środki do higieny intymnej czy preparaty plemnikobójcze.
Przewlekłe zapalenie szyjki macicy to częsty skutek poboczny porodu.
Objawem zapalenia szyjki macicy mogą być:
- nieprawidłowe krwawienie z pochwy
- ból pochwy
- ból podczas stosunku
- bóle pleców
- wrażenie parcia w miednicy
- biała lub szara wydzielina z pochwy o niemiłym zapachu
Zapalenie szyjki macicy zwykle leczy się antybiotykami. Niewyleczone, może prowadzić do poważnych powikłań, m.in. niepłodności.
Rozwojowi raka szyjki macicy sprzyja infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Większość kobiet dowiaduje się o swojej chorobie zdecydowanie za późno, mimo że tego raka łatwo jest wykryć zwykłym badaniem cytologicznym. Wczesne wykrycie raka umożliwia nieinwazyjny zabieg, po którym powikłania są rzadkością.
W Polsce udaje się wyleczyć tylko 40% kobiet, ponieważ zgłaszają się one do lekarza z zaawansowaną postacią nowotworu.
Objawem raka szyjki macicy mogą być:
- nieregularne cykle miesiączkowe
- krwawienie po stosunku
- krwawienie po menopauzie
- upławy o brzydkim zapachu
- zaparcia
- częstomocz
- bóle podbrzusza i okolic lędźwiowych
Nie są dokładnie poznane wszystkie przyczyny raka trzonu macicy, ale wiadomo, że wcześnie wykryty jest całkowicie uleczalny. Dlatego każda kobieta powinna regularnie odwiedzać ginekologa i robić cytologię oraz przezpochwowe USG.
Na raka macicy szczególnie narażone są kobiety, które jeszcze nie rodziły, kobiety po 40. roku życia, kobiety z nadwagą w okresie okołomenopauzalnym lub w trakcie menopauzy.
Rak trzonu macicy może objawiać się jako:
- krwawienie z dróg rodnych w czasie, kiedy nie powinno ono występować (np. między miesiączkami czy po menopauzie)
- brązowe upławy
- ból w podbrzuszu
- ból i krwawienie podczas stosunku
- ogólne osłabienie
- utrata wagi bez wyraźnego powodu.
Przeczytaj też inne artykuły dotyczące macicy:
- Łyżeczkowanie macicy: na czym polega?
- Skurcze macicy: na jakie choroby wskazują?
- Wkładka wewnątrzmaciczna: jak działa ta metoda antykoncepcji?
- Żylaki macicy: przyczyny i objawy
- Wada budowy macicy a ciąża: czy będzie zagrożona?
- Wypadanie macicy: przyczyny, objawy, leczenie
Porady eksperta
![Stan przedcukrzycowy dotyczy nawet 5 mln Polaków. Ciebie też? Sprawdź to [TEST]](https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-TRZ7-kaJ1-ptSh_cukrzyca-pomiar-cukru-320x213.jpg)
