Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) - objawy, przyczyny i leczenie

Anoreksja to jedno z zaburzeń odżywiania. Prowadzi do drastycznego spadku masy ciała, a czasem nawet do śmierci. U podłoża choroby leży głęboki kryzys emocjonalny, gdyż zarówno anoreksja, jak i bulimia są spowodowane problemami psychicznymi. Leczenie anoreksji jest trudne i długotrwałe, a terapii wymaga i ciało, i psychika osoby chorej. Jak szybko zorientować się, że dzieje się coś niepokojącego, jak skłonić do terapii? Jak wzmacniać nasze nastoletnie dzieci i jakich wychowawczych błędów unikać, by nie narażać ich na wystąpienie anoreksji?

Spis treści

1. Co to jest anoreksja
2. Typy anoreksji
3. Anoreksja - jak ją rozpoznać? Pierwsze objawy anoreksji
4. Anoreksja - przyczyny
5. Jakie są psychiczne przyczyny anoreksji?
6. Anoreksja - przyczyny środowiskowe
7. Anoreksja - objawy fizyczne
8. Anoreksja - objawy somatyczne
9. Anoreksja - skutki
10. Anoreksja - leczenie. Czy anoreksja jest uleczalna?
11. Odbudowa organizmu po anoreksji
12. Fakty i mity o anoreksji

Co to jest anoreksja

Anoreksja, czyli jadłowstręt psychiczny (z grec. an – „brak”, orexis – „apetyt”), to zaburzenie odżywiania polegające na celowej utracie wagi wywołanej i podtrzymywanej przez osobę chorą. Obraz własnego ciała jest w znacznym stopniu zaburzony. Lęk przybiera postać uporczywej idei, zgodnie z którą chory wyznacza sobie niski limit wagi.

Badania wykazały, że 40% anorektyczek ma okresy żarłoczności. Istnieją jednak osoby, które nie cierpią na anoreksję, a często się przejadają (co najmniej dwa razy w tygodniu), i sytuacja taka trwa dłużej niż trzy miesiące. Osoby te cierpią na chorobę zwaną bulimią (od bulimis – dosłownie „byczy głód”), potem określoną jako żarłoczność psychiczna. Bulimia to zatem zaburzenie odżywiania charakteryzujące się utratą kontroli nad ilością spożywanych pokarmów i napadami objadania się.

Do najczęstszych zachowań bulimicznych należą:

• wywoływanie wymiotów,
• stosowanie głodówek,
• używanie środków przeczyszczających,
• robienie lewatywy,
• nadmierne ćwiczenia fizyczne.

Zajrzyj tutaj, aby dowiedzieć się więcej o bulimii.

Anorektyczce często towarzyszy nastrój euforii, który wiąże się z satysfakcją kontrolowania potrzeb własnego ciała. Umiejętność oparcia się kuszącym zapachom i apetycznym potrawom jest dla niej sprawą honoru. Jeśli potrafi się powstrzymać, czuje się moralnie lepsza od tych, którzy ulegli pokusie. Jednak wszystko to podszyte jest strachem. Gdyby odpuściła sobie dietę, straciłaby nad wszystkim kontrolę, dlatego stale nie dojada.

Typy anoreksji

Typ restrykcyjny anoreksji – ograniczanie pożywienia, zwiększanie aktywności kalorycznej, obsesyjne odchudzanie, zmniejszanie kaloryczności posiłków, ale bez przeczyszczania i/lub wymiotowania

Typ bulimiczny anoreksji– głodzenie z epizodami objadania się, ze stosowaniem wymuszonych wymiotów i/lub środków na przeczyszczenie

Anoreksja atypowa – w której myśli osoby koncentrują się wokół ograniczania jedzenia, ale nie dochodzi do ukonstytuowania wszystkich objawów typowych dla anoreksji, a waga nie spada poniżej normy, co utrudnia rozpoznanie.

Anoreksja - jak ją rozpoznać? Pierwsze objawy anoreksji

Widocznym symptomem anoreksji jest wychudzenie (często maskowane obszernymi ubraniami). Jednak nim do niego dojdzie, chora eliminuje ze swojego jadłospisu coraz to inne produkty. Przesadnie interesuje się jedzeniem: czyta książki kucharskie, liczy kalorie, planuje skład posiłków, dużo mówi o jedzeniu, często gotuje dla rodziny, nie jedząc później tych potraw. Zwykle jada w samotności. Przymuszona do jedzenia znajdzie sposoby, by je wyrzucić. Na uwagi rodziny, że za mało je, reaguje furią. Staje się coraz bardziej drażliwa, odsuwa się od innych. Często jest nadmiernie ruchliwa, intensywnie trenuje w ukryciu. Wraz ze spadkiem wagi ciała zanika u niej miesiączka.

Jak rozpoznać początek anoreksji u nastolatki? Anoreksję cechuje szybko postępujące wyniszczenie organizmu, które pozostawia często nieodwracalne zmiany. Nieleczona prowadzi do śmierci w ok. 10% przypadków. Czasem nastoletnie dzieci potrafią skutecznie się ukrywać z tymi zaburzeniami. Co powinno zaniepokoić rodziców?

Bianca-Beata Kotoro, psycholog i psychoterapeuta z Instytutu P-PTiS „Beata Vita”, wymienia następujące zachowania, które występują zazwyczaj po kilka i są wyraźną zmianą w stosunku do wcześniejszych:

• nastolatek znacząco zaczyna chudnąć;
• bardzo dużo je i nie przybiera na wadze;
• narzeka, że jest za gruby, choć wygląda „jak przecinek”;
• nie przyznaje się do uczucia głodu, chociaż je nagle bardzo mało;
• po raz kolejny słychać z łazienki odgłosy wymiotowania;
• nagle spędza dużo czasu w samotności i woli jeść w odosobnieniu;
• ma obsesję na punkcie ćwiczeń;
• u nastolatki zatrzymała się miesiączka;
• jest coraz bardziej przygnębiony;
• rodzic znajduje ukryte leki na przeczyszczenie lub środki odchudzające.

Należy przy tym pamiętać, że każdy przypadek anoreksji, bulimii czy wewnętrznego przymusu jedzenia jest inny.

Czy anoreksja to choroba psychiczna?

Przyczyny anoreksji mogą być genetyczne, czyli wrodzone i nabyte, środowiskowe. Jest to choroba psychiczna i jej rozwój zależy od indywidualnych predyspozycji i reakcji na bodźce, które mogą sprzyjać rozwojowi zaburzeń emocjonalnych, psychicznych i psychosomatycznych.

Anoreksja to jadłowstręt psychiczny. Jest to zaburzenie psychiczne, które prowadzi do poważnych zaburzeń somatycznych. Anoreksję z tego powodu charakteryzuje wysoka śmiertelność, powodowana wyniszczeniem organizmu. Osoby cierpiące na anoreksję mogą również dokonywać samookaleczeń i targnąć się na swoje życie.

Anoreksja - przyczyny środowiskowe

Anoreksja, czyli jadłowstręt psychiczny może rozwijać się i przybierać na sile pod wpływem czynników środowiskowych. Zauważono, że jest to choroba obecna w krajach rozwiniętych i rozwijających się, gdzie można zauważyć presję na atrakcyjność fizyczną i kult ciała.Mimo nurtów ciałopozytywności, wyeliminowania zbyt szczupłych modelek z wybiegów itp. wciąż wiele osób odczuwa presję na wygląd i postrzega szczupłość jako synonim atrakcyjności. Na anoreksję szczególnie często chorują osoby w okresie dojrzewania, gdyż jest to czas zmian zachodzących w organizmie, np. u młodych kobiet pojawia się biust, zaokrąglają biodra itp.

Przyczyną anoreksji może być również wymagające i nieempatyczne otoczenie, np. nauczyciele lub rodzice. W odpowiedzi na presję na sukces i narastające poczucie bezradności oraz obniżające się poczucie własnej wartości może pojawić się chęć odzyskania kontroli nad życiem, chociaż w jednym wymiarze. Tym wymiarem staje się ograniczanie kalorii i dążenie do utraty masy ciała.

Anoreksja - objawy fizyczne

Anorexia nervosa to choroba psychiczna, która powoduje szereg objawów somatycznych, czyli fizycznych. Najbardziej charakterystycznym symptomem anoreksji jest chudnięcie i wychudzenie, ale w atypowym przebiegu anoreksji masa ciała może pozostawać w normie. Wskutek niedożywienia i niedoborów witamin i minerałów mogą pojawiać się takie objawy jak m.in.

• osłabienie, zmęczenie, senność, brak energii
• bezsenność powodowana głodem, zmiana rytmu aktywności
• chudość, zapadnięta twarz, wytrzeszcz oczu
• suchość skóry, matowa cera, bladość, a nawet siność skóry
• wypadanie włosów, słabe paznokcie
• nadmierne owłosienie w postaci meszku na ciele i twarzy
• uszkodzenia zębów i dziąseł, stany zapalne
• bóle brzucha, zaburzenia trawienia, biegunki, zaparcia, wzdęcia
• niechęć do jedzenia, omijanie posiłków, restrykcyjne diety eliminacyjne, jedzenie w samotności, liczenie kalorii
• częste ważenie się i mierzenie wymiarów
• zaburzenia pracy serca i układu krążenia
• zaburzenia pracy nerek
• utrzymujące się uczucie zimna
• brak miesiączki, obniżenie libido, demineralizacja kości, osteoporoza

Anoreksja - objawy somatyczne

Objawy somatyczne mogą świadczyć o wielu zaburzeniach psychicznych. Samo pojawienie się jadłowstrętu psychicznego to objaw somatyczny trudności psychicznych i emocjonalnych, z którymi zmaga się pacjent. Objawy somatyczne, jakie pojawiają się u osób z anoreksją to bóle głowy, zaburzenia snu (nadmierna senność lub bezsenność), brak energii, bóle mięśni, bóle stawów, bóle brzucha, nudności, bóle kostne, zaburzenia rytmu wypróżnień.

Należy mieć na uwadze, że podobne objawy somatyczne mogą towarzyszyć innym zaburzeniom psychicznym i emocjonalnym. Z kolei u osób z anoreksją, mogą pojawiać się opisane dolegliwości wskutek niedostatecznej ilości i jakości spożywanego pokarmu.

Anoreksja - skutki

Powoduje to dramatyczne niedobory niezbędnych do życia substancji odżywczych, a w konsekwencji postępujące zaburzenia czynności wszystkich narządów i układów. Wskutek chudnięcia młoda osoba traci prawie całą izolującą warstwę tkanki tłuszczowej i staje się nadwrażliwa na niskie i wysokie temperatury. Ma zwolnione tętno i obniżone ciśnienie tętnicze krwi, wolniejszą perystaltykę jelit, zaparcia.

Głodzenie się prowadzi do anemii (niedobór czerwonych ciałek krwi) oraz hipoglikemii (niski poziom cukru we krwi), która jest skutkiem ubytków glikogenu i zapasów tłuszczu w organizmie.

Nieodwracalne skutki anoreksji

Anoreksja powoduje też zahamowanie wzrostu i rozwoju płciowego (m.in. nie rozwijają się piersi) oraz zaniki mózgowe (ujawnia je np. tomografia komputerowa). Na skutek odwodnienia i trudności z koncentracją moczu występują zaburzenia pracy nerek. Niedobory potasu mogą z kolei wywołać groźne zaburzenia w rytmie pracy serca.

Bardzo poważne skutki ma zanik miesiączki – jeśli trwa dłużej niż pół roku, niedobór estrogenów powoduje obniżenie gęstości kości, prowadząc do osteoporozy. Jest też przyczyną nadmiernego owłosienia, wiąże się z ryzykiem torbieli jajników i bezpłodnością. Niedożywienie jest przyczyną znacznego obniżenia odporności, co sprawia, że anorektyczki umierają czasem z powodu błahych infekcji.

Anoreksja - leczenie. Czy anoreksja jest uleczalna?

Od ustalenia rozpoznania do wyleczenia anoreksji upływa 4-6 lat. Nie w każdym przypadku dochodzi do zwalczenia choroby. Powodzenie terapii zależy przede wszystkim od pracy i woli samego chorego. Leczenie przebiega trudniej, gdy anoreksja rozwijała się przez długi czas.

Celem terapii jest przede wszystkim przywrócenie zdrowych nawyków odżywiania, które pozwolą na utrzymanie prawidłowej masy ciała i przejęcie przez chorego kontroli nad ciągłymi myślami związanymi z odchudzaniem. Jednym z istotniejszych aspektów terapii jest nauczenie się samoakceptacji i wzmocnienie poczucia własnej wartości.

W sytuacji, gdy stan zdrowia spowodowany anoreksją nie zagraża życiu, leczenie może przebiegać ambulatoryjnie (psychoterapia indywidualna, rodzinna, leczenie farmakologiczne powikłań anoreksji, dietetyczne ustalenie zdrowych wzorców jedzenia oraz zdrowego sposobu przybierania na wadze).

Gdy wychudzenie jest na tyle poważne, że prowadzi do groźnego dla życia odwodnienia, zaburzenia równowagi elektrolitowej i wiąże się z rozwojem wielu powikłań, konieczne jest leczenie w szpitalu. Wskazaniem do hospitalizacji w przypadku anoreksji są: spadek masy ciała o więcej niż 25%, powikłania, jak np. zaburzenia rytmu serca, infekcje przy niskiej masie ciała, zaburzenia psychiczne, nawet z ryzykiem samobójstwa.

Niestety, nie ma leków na anoreksję. Farmakoterapia ma przede wszystkim zastosowanie w leczeniu zaburzeń współistniejących z anoreksją. Dotyczy to leków przeciwdepresyjnych, przeciwlękowych, nasennych oraz neuroleptyków.

Powodzenie leczenia zależy w dużej mierze od chęci chorej, choć ona sama rzadko zgłasza się na leczenie. Raczej jest zaciągnięta siłą przez rodziców, którzy lękają się o jej życie. Ważne jest wczesne podjęcie terapii, bo wtedy jest szansa na całkowity powrót do zdrowia. Łatwiejsze do wyleczenia są też dziewczyny młodsze, bo można wpłynąć na ich osobowość. Rokowania są znacznie gorsze, gdy anoreksja występuje po 18. roku życia.

Odbudowa organizmu po anoreksji

Najważniejsze jest intensywne odkarmienie pacjentki, często robi się to sztucznie. Poprawa stanu odżywienia jest bowiem warunkiem powodzenia leczenia.

W terapii powinna uczestniczyć cała rodzina pacjentki, ponieważ w chorobę uwikłani są wszyscy domownicy. Leczenie anoreksji trwa długo. Miesiączka wraca nieraz po kilku latach od osiągnięcia docelowej wagi. Bardzo silne jest też uzależnienie psychiczne. Niestety, w procesie zdrowienia zdarzają się załamania i pracę trzeba rozpoczynać od nowa.

Odbudowa organizmu po anoreksji to długi wieloetapowy proces. Żywienie powinno być zróżnicowane, bogate w substancje odżywcze, witaminy, minerały i białka. Na początku zaleca się zminimalizowanie tłuszczów, które mogą być trudne do strawienia. Polecana jest dieta lekkostrawna, oparta o kleiki, puree, papki. Sukcesywnie należy włączać węglowodany złożone i dobre tłuszcze, dbając też o bogactwo owoców i warzyw.

Sugeruje się, że optymalnym rozwiązaniem jest 5-6 małych posiłków, z których ostatni może zostać spożyty nawet tuż przed snem. Niekiedy konieczne może być wybudzanie, celem podania olejnego posiłku. Istotne jest jednak, żeby na początku kaloryczność posiłków nie przekraczała 1500 kcal i była sukcesywnie zwiększana.

Fakty i mity o anoreksji

Istnieje wiele błędnych przekonań dotyczących anoreksji. Są one często wykorzystywane przez osoby chore, aby zaprzeczać, że mają poważny problem. Oto najbardziej popularne mity dotyczące tego zaburzenia odżywiania:

CHORUJĄ TYLKO KOBIETY Rzeczywiście, anoreksja dotyczy przede wszystkim kobiet, jednak panowie także mogą na nią chorować. Szacuje się, że ok. 6% chorujących na anoreksję to mężczyźni. Dane te mogą być jednak zaniżone, bo sami chorzy unikają piętna choroby uważanej za kobiecą przypadłość, a także ze względu na posądzenie o homoseksualizm.

TO CHOROBA NASTOLATEK Szacuje się, że większość zachorowań na anoreksję przypada między 11. a 19. rokiem życia. Nastolatki są najbardziej narażone na zachorowanie – głównie z powodu zachodzących w czasie dojrzewania zmian emocjonalnych. Jednak chorują także starsi i młodsi. Coraz częściej zaburzenia odżywiania pojawiają się u dzieci, które nie przekroczyły 10. roku życia.

ANOREKSJA DOTYKA TYLKO DZIECI Z BOGATYCH DOMÓW Kilkadziesiąt lat temu istniało przekonanie, że anoreksja dotyczy osób pochodzących z zamożnych rodzin. Dziś wiadomo już, że status majątkowy nie ma znaczenia.

KTOŚ, KTO JE 3 POSIŁKI DZIENNIE, NIE MA ANOREKSJI Osoby dotknięte anoreksją potrafią po mistrzowsku stwarzać pozory, że jedzą normalne posiłki. A powinny być one pełnowartościowe (kaloryczność i składniki). Należy mieć także świadomość, że istnieją inne sposoby ograniczania spożytych kalorii – od nadużywania środków przeczyszczających, przez forsowne ćwiczenia fizyczne, aż do wymiotów po każdym posiłku.

WYSTARCZY NORMALNIE JEŚĆ, BY WYJŚĆ Z ANOREKSJI Równie nieprawdziwe jest twierdzenie, że z anoreksji się wyrasta. Jedną z konsekwencji anoreksji jest zaburzenie mechanizmów związanych z odczuwaniem i kontrolowaniem głodu. Z tego powodu anoreksji nie można wyleczyć, po prostu jedząc.

ANOREKSJA OZNACZA SAMOKONTROLĘ I SIŁĘ CHARAKTERU Anoreksja nie świadczy o samokontroli. Osobom chorym wydaje się, że kontrolując swoją wagę, kontrolują też swoje życie. W rzeczywistości zaburzenie odżywiania przejmuje kontrolę nad życiem osoby chorej.

miesięcznik "Zdrowie"

Katarzyna Głuszak, redaktorka

Aneta Grabowska

Olimpia Wolf | Konsultacja: Anna Śliwińska, terapeuta osób dorosłych, małżeństw i rodzin, trener Polskiego Towarzystwa Psychologicznego