Cyberprzemoc (cyberbullying, cyberstalking): czym się objawia i jakie są jej rodzaje? Jak reagować na cyberprzemoc?

Cyberprzemoc (cyberbullying, cyberstalking) jest rodzajem przemocy stosowanej przy wykorzystaniu Internetu i środków komunikacji elektronicznej, m. in. telefonów komórkowych. Cyberprzemoc to zagrożenie, które możemy podzielić na kilka rodzajów i które z roku na rok rozszerza swój zasięg, dotykając coraz większą cześć populacji, zwłaszcza częściej korzystających ze zdobyczy nowych technologii. Przeczytaj, jakie się objawia cyberbullying, poznaj rodzaje cyberprzemocy i dowiedz się, jak reagować na cyberstalking.

Spis treści

1. Cyberprzemoc: definicja
2. Czym się objawia cyberprzemoc?
3. Cyberprzemoc: rodzaje
4. Sprawcy cyberprzemocy
5. Jak się bronić przed cyberprzemocą?
6. Jak reagować na cyberprzemoc?
7. Cyberprzemoc: odpowiedzialność karna
8. Cyberprzemoc - gdzie szukać pomocy?

Cyberprzemoc: definicja

Cyberprzemoc (z ang. cyber bullying, cyberstalking) to zachowanie, które przy użyciu nowych technologii komunikacyjnych i informacyjnych, ma na celu skrzywdzenie danej osoby bądź grupy. Zwykło się uważać, że cyberprzemocy w głównej mierze doświadczają go młodzi ludzie: młodzież i dzieci, jednak coraz częściej ofiarami tego rodzaju przemocy padają również osoby dorosłe. Rozwój technologii i niemal ciągły dostęp do Internetu skutkują bowiem zaburzeniem proporcji między życiem realnym a tym wirtualnym, między relacjami budowanymi w rzeczywistości i tymi, które realizowane są głównie lub jedynie w cyberprzestrzeni.

Rewolucja, jaką w relacjach społecznych wprowadziło rozpopularyzowanie Internetu, wydaje się być nie do zatrzymania. Jednak tempo, w jakim te zmiany zachodzą w znacznym stopniu utrudnia wypracowanie adekwatnych strategii działania w cyberprzestrzeni, które uchroniłyby przed staniem się obiektem cyberpremocy. Proces naszego przystosowywania się do rewolucji informatycznej, zwłaszcza w aspekcie emocjonalnym, społecznym czy interpersonalnym nadal trwa i póki co wymagać będzie od nas zachowania dużej czujności.

Tempo, w jakim następuje rozwój technologii sprawia, że równie łatwo doświadczyć cyberprzemocy na własnej skórze, jak i stać się jej sprawcą.

Próbując zrozumieć, czym tak naprawdę jest cyberprzemoc warto odwołać się do podstawowych informacji dotyczących przemocy jako takiej. W dużej mierze przywykliśmy do obcowania z przemocą w świecie realnym choćby na poziomie intelektualnym. Coraz częściej potrafimy zidentyfikować przemoc fizyczną czy seksualną. Zwykle wiążemy ją z fizycznym zagrożeniem, potrafimy wskazać sprawcę i ofiarę, mamy strategie, które w jakimś stopniu chronią nas przed doświadczaniem przemocy i znamy, choćby na podstawowym poziomie, regulacje prawne dotyczące tej tematyki. Inaczej jest w przypadku cyberbullyingu.

To, co usypia czujność w przypadku cyberprzemocy to złudzenie, że skoro obie strony nie mają kontaktu fizycznego to zagrożenie jest mniejsze. Prawda jest taka, że cyberprzemoc niesie ze sobą równie zgubne konsekwencje, jak przemoc ze świata realnego,  tyle że tym razem dzięki technologii znalazła nowy sposób wyrazu.  To, co charakteryzuje ją, to szybkość z jaką rozpowszechniana może być krzywdząca informacja bądź kompromitujące zdjęcie. To sprawia również, że osoba doświadczająca przemocy ma wrażenie ciągłego wystawienia na kolejne ataki.  Niezależnie od tego, jaka jest pora dnia i gdzie faktycznie znajduje się ofiara w świecie wirtualnym "nagonka na nią" może nadal się toczyć. Całkowite usunięcie tych treści często bywa trudne a czasem wręcz niemożliwe. Łatwość, z jaką kolejni agresorzy mogą dołączyć do szczucia osoby pokrzywdzonej nie tylko pomaga sprawcom podzielić odpowiedzialność, umniejszając ją tym samym, ale również sprzyja eskalowaniu przemocowych zachowań. Stosunkowo niska kontrola społeczna tego zjawiska, zwłaszcza, kiedy jej ofiarami padają dzieci i młodzież dodatkowo zwiększa i tak już nierówny rozkład sił między ofiarą a sprawcą. Rodzice i opiekunowie dzieci doświadczających cyberprzemocy często nie zdają sobie sprawy z tego, co dzieje się w wirtualnej przestrzeni ich pociech, co skutecznie opóźnia możliwość adekwatnego zareagowania.

Czytaj też: Czy millenialsi są uzależnieni od internetu?

Czym się objawia cyberprzemoc?

Cyberprzemoc nie zostawia śladów na ciele, często jest niezauważalna przez otoczenie, przybiera subtelne metody oddziaływania, stopniowo eskalując. Jednak jej konsekwencje dla ofiary są realne: poczucie zagrożenia, bezradności czy poniżenia stanowią prawdziwy problem dla kogoś, kto stał się obiektem cybersprawcy. Łatwo jest nam przejść do porządku dziennego nad aktem przemocy wirtualnej, ale u jej gruntu znajdują się mechanizmy, które znamy od lat, mimo że układ ofiara-sprawca często w świecie wirtualnym bywa nieoczywisty.

Złośliwy komentarz, nękanie niechcianymi wiadomościami, publikowanie treści, które mogłyby zostać odebrane jako kompromitujące, często funkcjonują w kategoriach niewinnego żartu, jednak to tylko część działań, które można byłoby nazwać przejawem cyberstalkingu. Bywa, że zaczyna się niewinnie od wypowiedzi w sieci opatrzonej złośliwym, niesprawiedliwym komentarzem, a kończy się działaniami noszącymi znamiona prześladowania. Wyniki tego typu doświadczeń w dużej mierze mają negatywne czy wręcz niebezpieczne konsekwencje w życiu realnym.

Sprawcy cyberprzemocy

Bywa tak, że sprawca z premedytacją chce wyrządzić szkodę drugiej osobie, jednocześnie próbując ugrać w tej sytuacji coś dla siebie. Co tak na prawdę nim kieruje? Często jest to potrzeba uznania w danym środowisku, np. rówieśniczym, czasem naśladuje zachowania innych, przyłączając się do już zaistniałego aktu agresji. Bywa też tak, że lęk przed zostaniem ofiarą skłania do postawienia siebie w roli sprawcy - ta strona układu kojarzona jest z siłą i poczuciem mocy, w skrajnym przypadku powodem okazuje się być potrzeba kontroli cudzej rzeczywistości. Tym, co działa jak katalizator na aktywność sprawców jest złudne poczucie anonimowości, czy wręcz bezkarności. W końcu publikowanie cudzego zdjęcia zrobionego w sportowej szatni nie wydaje się być tym samym, co uderzenie w twarz.

Złudzenie, że zadane cierpienie i doświadczenie krzywdy jest tylko wirtualne ułatwia eskalowanie aktów agresji oraz angażowanie się w kolejne działania.

Często w tej sytuacji zauważyć można występowanie zjawiska torowania, które w kontekście przemocy fizycznej czy psychicznej dobrze zostało opisane przez psychologów. Osoba, która dopuściła się względnie łagodnego aktu przemocy, z większą łatwością czy wręcz prawdopodobieństwem dopuści się go po raz kolejny. Im częściej przekraczamy swoje i cudze granice, tym słabiej zaczynają działać nasze wewnętrzne hamulce. Tym samym rośnie prawdopodobieństwo tego, że częściej i silniej będziemy używać przemocy. Warto o tym pamiętać, kiedy następnym razem umieścimy kąśliwy komentarz pod zdjęciem znajomego.

Rozważając motywację sprawców w przypadku dzieci i młodzieży warto wziąć pod uwagę normy rozwojowe. Czynniki takie jak ograniczona umiejętność dostrzegania związku przyczynowo-skutkowego, czy rozwoju empatii nie pozostają bez wpływu na fakt stosowanie cyberbullyingu. Dzieci często maja trudność z zauważeniem, jak krzywdząca dla innych może być ich aktywność w świecie wirtualnym. Tym samym należy pamiętać, jak ważna jest rola opiekunów i nauczycieli w radzeniu sobie z przejawami cyberprzemocy wśród młodych ludzi. Zwykle sprawcami cyberprzemocy stają się osoby o niskich kompetencjach społecznych, które mają trudność z odnalezieniem się w relacjach interpersonalnych "jedynie" przy stosowaniu społecznie akceptowalnych metod. Często tendencja do stosowania tego typu aktów agresji wiąże się z niskim poczuciem własnej wartości i desperacką próbą budowania swojego wizerunku kosztem innych. Jak najszybsza reakcja na nawet łagodne przejawy agresji oraz edukowanie i modelowanie właściwych zachowań w kontekście nowych technologii to najskuteczniejsza metoda minimalizowania szkód, jakie może ze sobą nieść cyberstalking.

Jak się bronić przed cyberprzemocą?

Jeżeli podejrzewasz, że padłeś ofiarą cyberprzemocy, w sieci pojawiły się treści dotyczące ciebie lub kogoś tobie bliskiego, nie pozostajesz bezbronny. Zawsze możesz zgłosić sprawę na policję, w każdym województwie są policjanci specjalnie wyznaczeni do walki z cyberprzestępstwami. Ważne, aby w takiej sytuacji zachować wszelkie dowody, czyli np.: maile, sms-y, zrzuty ekranu (print screen), linki do stron, na których pojawiły się dotyczące sprawy treści. Warto zawsze poprosić o interwencje administratora danego forum czy portalu zwykle już na tym etapie można dość sprawnie poradzić sobie z agresorem. Często doradza się również ograniczenie jakichkolwiek kontaktów ze sprawcami.

Mimo, iż sprawcy często mają poczucie anonimowości w rzeczywistości wirtualnej, to tak naprawdę w Internecie nikt nie jest anonimowy, a możliwość zidentyfikowania agresora działa na korzyść osoby pokrzywdzonej.

Warto też pamiętać, że kiedy z zaistniałą sytuacją czujemy się bezradni, zawstydzeni i w konsekwencji działań sprawców nie mamy w sobie tyle sił, żeby samemu zawalczyć o siebie, zawsze możemy skontaktować się, często nawet anonimowo, z organizacjami pozarządowymi, które wspierają osoby doświadczające cyberprzestrzeni. Fundacje i stowarzyszenia tego typu udziela rzetelnej informacji, o tym, jakie w konkretnej sytuacji można przedsięwziąć środki, udzielając również wsparcia prawnego i psychologicznego. Ważne, aby pamiętać o tym, że niezależnie od konsekwencji psychologicznych, jakie ponieśliśmy w związku z cyberprzemocą, zawsze są możliwości uzyskania wsparcia.

Jak reagować na cyberprzemoc?

Jeżeli jesteś świadkiem cyberprzemocy, podobnie jak w przypadku przemocy fizycznej, staraj się nie pozostawać obojętnym. Pomyśl o zorganizowaniu wsparcia dla osoby pokrzywdzonej, która w tej sytuacji może czuć się bezradna. Warto zademonstrować jasne stanowisko w sprawie, nie rozpowszechniać przemocowych treści i zgłosić sprawę np. administratorowi danej strony czy forum. Ważne, aby sprawca nie dostał akceptacji społecznej, powinien usłyszeć, że krzywdzenie kogoś nie jest nieszkodliwym żartem.

Cyberprzemoc: odpowiedzialność karna

Choć nie istnieją jeszcze specjalne przepisy, regulujące konkretnie kwestię cyberprzemocy, jej sprawcy mogą zostać ukarani na podstawie wybranych przepisów kodeksów: karnego, cywilnego i wykroczeń. Wśród czynów zabronionych są m. in. nękanie (art.107 kodeksu wykroczeń), wulgaryzmy (art. 141 kodeksu wykroczeń), groźby (art. 190 i art. 191 kodeksu karnego), włamania elektroniczne (art. 267 i art. 268 a kodeksu karnego), naruszenie wizerunku (art. 23 i art. 24 kodeksu cywilnego) oraz naruszenie czci (art. 212 i art. 216 kodeksu karnego).

Patrycja Szeląg-Jarosz, psycholog, Centrum Rozwoju Osobistego i Usług Psychologicznych BUSOLA