Układ limbiczny: funkcjonowanie i uszkodzenia

2018-05-23 12:50

Układ limbiczny to część układu nerwowego odpowiedzialna przede wszystkim za pamięć i emocje. Układ limbiczny wyodrębniony w drugiej połowie XX wieku, jednakże obecnie coraz więcej uczonych przekonuje, że tak naprawdę powinien on zniknąć, przynajmniej z części z podziałów układu nerwowego. Dowiedz się, dlaczego tak jest, a także sprawdź, jakie są funkcje układu limbicznego i poznaj, jakie problemy mogą wynikać z uszkodzenia poszczególnych jego elementów.

Układ limbiczny: funkcjonowanie i uszkodzenia
Autor: thinkstockphotos.com To dzięki układowi limbicznemu odczuwamy strach, lęk, radość, euforię.

Spis treści

  1. Budowa układu limbicznego
  2. Funkcje układu limbicznego
  3. Uszkodzenia układu limbicznego

Układ limbiczny nazywany jest również układem rąbkowym lub brzeżnym, a pierwsze wzmianki o nim pojawiły się w medycznym świecie już w 1878 roku – to wtedy właśnie Paul Pierre Broca wspominał o płacie limbicznym, będącym częścią kory mózgu.

Zdecydowanie szersze pojęcie – czyli układ limbiczny – powstało jednak znacznie później, bo w 1952 roku, i jego autorem Paul D. Maclean. Układ limbiczny – ze względu na to, jakie funkcje mu przypisywano – stanowił, a zasadniczo nadal stanowi, obiekt zainteresowania wielu naukowców.

Tak naprawdę jednak spojrzenie na ten system z biegiem lat ulegało zmianom. Wcześniej wyraźnie wyodrębniano struktury należące do układu limbicznego spośród innych elementów mózgowia.

Obecnie wśród badaczy dominuje już pogląd, żeby układu limbicznego nie wyróżniać już w podziałach anatomicznych ośrodkowego układu nerwowego. Miejsce tej struktury widziane jest zaś w podziałach fizjologicznych, czyli tych, które dzielą poszczególne struktury mózgowia ze względu na pełnione przez nie funkcje.

Budowa układu limbicznego

Nie istnieje żadna konkretna klasyfikacja wyróżniająca poszczególne struktury układu limbicznego. Różne z takowych klasyfikacji łączy jednak jedno: za najważniejsze elementy tego układu uznawane są hipokamp oraz ciało migdałowate. Poza nimi, do układu limbicznego zaliczane są również m.in.:

  • przegroda przezroczysta,
  • węchomózgowie,
  • prążek krańcowy,
  • część jąder wzgórza,
  • podwzgórze.

Czytaj też:

Jak przebiega leczenie zapalenia układu limbicznego?

Rodzaje chorób mózgu

Jak jest zbudowany mózg?

    Funkcje układu limbicznego

    Rolą układu limbicznego jest kontrolowanie dwóch zjawisk: pamięci oraz emocji. Za pierwsze z wymienionych odpowiada w przeważającej mierze hipokamp. To właśnie ten element mózgowia (a w zasadzie elementy, bo posiadamy dwa hipokampy – po jednym w każdej półkuli mózgu) jest odpowiedzialny za przetwarzanie świeżych informacji, które to do nas docierają.

    W hipokampie zachodzą procesy związane z przetwarzaniem pamięci krótkotrwałej (popularnie określanej jako świeża) – to dzięki tej strukturze czytany w danym momencie tekst może zostać zapamiętany. Dzieje się tak wskutek tego, iż w hipokampie właśnie odbywa się konsolidacja pamięci i informacje, które wcześniej znajdowały się w obrębie pamięci krótkotrwałej, mogą być zachowywane w obrębie pamięci długotrwałej.

    Czytaj też: Przyczyny, objawy i leczenie obrzęku mózgu

    Drugą z najważniejszych struktur układu limbicznego jest ciało migdałowate. Ten z kolei element powiązany jest przede wszystkim z emocjami. W odpowiedzi na różne docierające do nas z otoczenia czynniki, to właśnie ciało migdałowate powiązane jest z tym, że odczuwamy zadowolenie, radość czy euforię, ale i uczucia odwrotne - strach czy lęk.

    Struktura ta ma połączenia z wieloma innymi elementami układu limbicznego, szczególnie jednak ciekawe jest jej powiązanie z hipokampem. Otóż dzięki niemu różne emocje, których doświadczamy, mogą być w ten sposób zapamiętywane (mowa tutaj o tzw. pamięci emocjonalnej).

    Czytaj też: Jak działa pamięć?

    Wymienione nie stanowią jednak jedynych funkcji układu limbicznego. Twór ten odpowiada bowiem m.in. również i za orientację przestrzenną, ale i wpływa na procesy zachodzące w obrębie autonomicznego układu nerwowego czy na układ wewnątrzwydzielniczy (hormonalny).

    Wywiera on również oddziaływanie na czynności popędowe, m.in. na spożywanie pokarmów i zachowania seksualne. Przypuszcza się również, iż to właśnie układ limbiczny jest związany z występowaniem u nas motywacji do różnych działań, ale i wspomina się o tym, że ma on związek z rozwijaniem się u ludzi różnych uzależnień.

    Tak szeroki zakres funkcji układu limbicznego wynika z tego, iż pomiędzy poszczególnymi jego elementami funkcjonują bardzo liczne połączenia.

    Czytaj też: Zaburzenia pamięci i ich leczenie

    Uszkodzenia układu limbicznego

    Mimo że wielu badaczy było zainteresowanych układem limbicznym, to nadal dla środowiska medycznego pozostaje on tworem dość enigmatycznym. To właśnie z tego powodu wciąż i wciąż prowadzonych jest wiele badań, które skupiają się na tej strukturze – m.in. dotyczą one różnych nieprawidłowości układu limbicznego, mogących być źródłem różnych schorzeń.

    Potencjalny związek zauważony został już w przypadku wielu jednostek. Chociażby w przebiegu jednej postaci padaczki – mowa tutaj o padaczce skroniowej – dość często u chorych obserwowane są zmiany sklerotyczne hipokampa. Zmiany degeneracyjne w obrębie układu limbicznego mogą być z kolei związane z zaburzeniami otępiennymi, np. z chorobą Alzheimera.

    Różne nieprawidłowości dotyczące układu limbicznego mogą wywierać wpływ również i na występowanie różnych zaburzeń psychicznych. Tutaj wspomina się przede wszystkim o zaburzeniach psychotycznych, lękowych czy afektywnych i ADHD.

    W przypadku pierwszych z wymienionych, do których należy np. schizofrenia, opisywano przypadki chorych, u których objętość struktur układu limbicznego – w porównaniu do osób zdrowych – była zmniejszona. Na konkretne informacje o związku uszkodzeń układu limbicznego z różnymi procesami patologicznymi zapewne musimy jeszcze poczekać. Jedno można powiedzieć z dużym przekonaniem – czynność układu limbicznego jest dla naszego funkcjonowania niezwykle wręcz istotna.

    Źródła:

    1. V. Rajmohan, E. Mohandas, The limbic system, Indian J Psychiatry. 2007 Apr-Jun; 49(2): 132–139

    2. Anatomia człowieka. Podręcznik dla studentów i lekarzy, wyd. II i uzupełnione pod red. W. Woźniaka, wyd. Urban & Partner, Wrocław 2010

    3. Neurologia, red. naukowa W. Kozubski, Paweł P. Liberski, wyd. PZWL, Warszawa 2014

    4. Materiały The University Queensland Australia, dostęp on-line: https://qbi.uq.edu.au/brain/brain-anatomy/limbic-system

    Polecany artykuł:

    Jak poprawić sobie pamięć
    O autorze
    Lek. Tomasz Nęcki
    Absolwent kierunku lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. Wielbiciel polskiego morza (najchętniej przechadzający się jego brzegiem ze słuchawkami w uszach), kotów oraz książek. W pracy z pacjentami skupiający się na tym, aby przede wszystkim zawsze ich wysłuchać i poświęcić im tyle czasu, ile potrzebują.