Dieta przy zespole jelita drażliwego [Porada eksperta]

Rok temu lekarz stwierdził u mnie zespół jelita drażliwego. Mam męczące objawy ciągłych wzdęć, burczenia, przelewania się w brzuchu oraz bóle. Proszę o zaproponowanie mi jakiejś diety, wskazanie produktów, które powinienem jeść, aby nie mieć ciągłych dolegliwości oraz z mojego brzucha nie wydobywały się żadne dźwięki. Ostatnio przeczytałem trochę o błonniku i roli, jaką odgrywa w prawidłowym żywieniu. Tylko mam jedną wątpliwość - czy w zespole jelita drażliwego mogę spożywać błonnik? Przeczytałem, że błonnik pęcznieje i może prowadzić do wzdęć. A ja mam już dosyć wzdęć, mam je co chwilę. Jak to jest z tym błonnikiem? Jeśli jest dla mnie dobry, proszę o wskazanie mi produktów bogatych w błonnik.

Najprostszym i najskuteczniejszym zaleceniem jest unikanie pokarmów, po których nasilają się dolegliwości. Co prawda nie są one przyczyną tej choroby, ale mają znaczenie w nasileniu się objawów.

Zespół jelita drażliwego a błonnik w diecie

Na podstawie badań przeprowadzonych wśród mieszkańców Afryki spostrzeżono, że im więcej błonnika w diecie, tym większa jest waga stolca i krótszy czas jego przechodzenia przez jelita. Obserwacja ta zrodziła hipotezę o zależności wielu chorób jelita grubego, od ubogoresztkowej diety typu zachodniego. Wyniki późniejszych badań przeczą tej hipotezie. Stosowanie diety bogatej w błonnik powoduje zmniejszenie dolegliwości tylko u 10% osób z jelitem nadwrażliwym, zaś u 55% wręcz nasila objawy choroby. Stąd wniosek, że błonnik nie dla każdego chorego jest wskazany. Dieta bogatoresztkowa znajduje jednak zastosowanie u osób z zaparciami stolca przebiegającymi bez istotnych bólów lub wzdęć brzucha.

Jak zmniejszyć wytwarzanie gazów?

Jedną z najbardziej dokuczliwych dolegliwości ZJD jest pojawienie się gazów. Może tu chodzić o wzdęcia związane z zatrzymywaniem się gazów lub o nadmierną ilość wydzielanych gazów. Gazy jelitowe są normalnymi produktami procesu trawienia. Substancje, które nie mogą być strawione przez enzymy jelita cienkiego są rozkładane w procesie fermentacji przez enzymy bakterii w okrężnicy. Ten proces powoduje powstawanie gazów. W diecie powinno się zatem unikać spożycia pokarmów fermentujących. Niektóre związki chemiczne zawarte w błonniku są rozkładane podczas fermentacji bakteryjnej z następowym wytwarzaniem produktów fermentacji - wodoru, dwutlenku węgla i metanu. Może to nasilić wyraźnie wzdęcia brzucha. Dlatego stosowanie dużych ilości warzyw i owoców jest często źle tolerowane przez osoby z zespołem jelita nadwrażliwego. Szczególnie źle znoszone bywa jedzenie cebuli, gotowanej kapusty oraz warzyw strączkowych.

Nasilenie objawów choroby przy stosowaniu dużych ilości owoców i warzyw może być też związane z obecnością w nich drażniących cukrów (fruktoza) i niestrawnych oligosacharydów (rafinoza, stachioza). Również część polisacharydów zawartych w błonniku otrąb zbożowych ulega fermentacji, co może nasilić wzdęcia i bóle. Skrobia zawarta w ryżu i makaronach jest zazwyczaj dobrze tolerowana, natomiast skrobia ze świeżego pieczywa, fasoli, grochu i soczewicy łatwiej fermentuje mogąc wywołać objawy chorobowe.

Co jeść, a czego unikać w zespole jelita drażliwego?

Dieta powinna zawierać dostateczną ilość soli mineralnych, witamin i pierwiastków śladowych. Posiłki nie powinny być zbyt zimne lub gorące oraz zbyt obfite. Istotne znaczenie ma spożywanie posiłków w pełnym spokoju oraz zapewnienie chociaż krótkiego wypoczynku po jedzeniu. Tylko w czasie nasilonych biegunek przez krótki okres należy stosować dietę kleikową.

Kawa i herbata. Bywają chorzy wrażliwi na zawartą w kawie kofeinę oraz teinę obecną w herbacie. W tej grupie pacjentów wykluczenie mocnej herbaty oraz kawy jest pomocne w opanowaniu dolegliwości.

Produkty mleczne. U niektórych osób objawy zespołu jelita nadwrażliwego pojawiają się po spożyciu pokarmów mlecznych. Może to być związane ze współistniejącym niedoborem laktazy u tych chorych (występuje on u 7-15% chorych). Zniknięcie objawów po wyłączeniu mleka i produktów mlecznych z diety oraz ponowne ich pojawienie się po powtórnym włączeniu produktów mlecznych pozwala potwierdzić rzeczywiste występowanie tej nietolerancji.

Spożywanie tłuszczów i mięsa

Ciężkostrawne tłuszcze zwierzęce, szczególnie smażone, mogą nasilać dolegliwości chorych z jelitem nadwrażliwym. Natomiast masło i oleje roślinne są dobrze znoszone. Białko zwierzęce jest zazwyczaj dobrze tolerowane, ponieważ jest prawidłowo trawione i wchłaniane w jelicie cienkim. Czasem jednak resztki peptydowe docierają do jelita grubego, gdzie podlegają rozkładowi w procesach gnilnych, co może wywołać biegunkę i cuchnące gazy. Zdarza się tak po spożyciu mięsa bogatego w tłuszcze i tkankę łączną: zeberka, gorsze gatunki wołowiny. Niekiedy do mięsa mielonego lub niektórych wędlin dodawane są białka roślinne takie jak białko sojowe. Ich spożycie powoduje czasem nadmierne wytwarzanie gazów, wywołane rozpadem bakteryjnym oligosacharydów niewyeliminowanych podczas ekstrakcji białka z rośliny.